Povodom održavanja četvrte Konvencije(Vojvođanske),a u vezi Vojvođanske inicijative i predloga za izmene postojećeg Ustava i Statusa Autonomne Pokrajine Vojvodine, ja moram reći i podsetiti prisutne da smo mi građani-stanovnici Vojvodine, oduvek bili eksploatisani, a naročito dolaskom Kralja Petra I, tj, po ulasku svojom voljom,nakon održane velike narodne Skupštine 25 Novembra u Novom Sadu u ‘’GRAND’’ Hotelu, u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca.
[nr]
Velika Narodna Skupština Srba, Bunjevaca i ostalih Slovena u Bаčkoj, Banatu i Baranji koja je donela sledeću odluku: priključujemo se k Kraljevini Srbiji, kоја svojim radom i razvitkom ujemčava slobodu, ravnopravnost i napredak u svakom pravcu, ne samo nama nego svim slovenskim pa i neslovenskim narodima koji zajedno sa nama žive.
[nr]
Ukupno je prisustvovalo 757 delegata:
[nr]
Srba 578 ili 76%
Hrvata 86 6,16%
Slovaka 56 3,32%
Rusina 21 0,85%
Prisutni su činili 41% stanovništva tada.
[nr]
Srpski izborni odbor je izbacio Mađare, Nemce i Rumune koji su činili 95% stanovništva. Ipak, na Skupštini su bili: šest Nemaca i jedan Mađar. 11,5% stanovnika je рlačalo porez 25% i više.
[nr]
Ja ću se osvrnuti na novosadsku Rezoluciju, politički dokument, kojim je 1932 godine gradska opozicija u Vojvodini izrazila svoje gledanje i zahteve u predloženom državnom i političkom preobražaju Kraljevine Jugoslavije. Naziva se u istoriografiji i Vojvođanske rezolucija, jer zauzima stanovišta i o položaju Vojvodine.
[nr]
Vratiti se na 1918 godinu, neposredan povod za donošenje ove rezolucije je dokument Seljačko-demokratske opoziciје, tj. koalicije od Novembra 1932, nazvan ‘’Zagrebačka punktacija’’. Od šest tačaka tu je najvažniji zahtev da se stanje vrati i to obavezno na 1918 godinu, a potom dogovorom izvršiti unutrašnje uređenje države.
[nr]
Političke stranke u Vojvod, kоjе su obnovile rad posle formalnog (a ne i stvarnog), ukidanje diktature donošenjem Oktroisanog Ustava iz 1931, ispitale su svoj stav prema državnom preuređenјu. Dok su stranke, koje su imale svoje centrale u Beogradu, zauzele negativan stav prema Punktacijama, prvaci stranaka u Vojvodini, na prvom mestu Samostalnodemokratske stranke Svetozara Pribičevića, čije je sedište bilo u Zagrebu, imale su drukčije stanovište.
[nr]
Za Vojvodinu kao federalnu jedinicu. Vojvođanski opozicioni političari uspostavili su međusobne kontakte po ovom pitanju na nivou Pokrajine. Njihovo opredeljenje je bilo da Vojvodina u budućem državnom preuređenju treba da dobije federalni status i to samoupravni, kao i druge jugoslovenske pokrajine, tj. zemlje.
[nr]
U stanu Dr. Moča posle pojedinačnih razgovora i dogovora, vojvođanski prvaci Narodne Radikalne stranke, Samostalnodemokratske, Demokratske i Hrvatske seljačke zakazali su sastanak grupa za 11 decembar 1932 godine u stanu Dr. Aleksandra Moča, advokata i funkcionera Matice Srpske na uglu Pašićeve i Grčkoškolske ulice.
[nr]
Među sazivačima sastanka najviše se angažovao nekadašnjl Predsednik Narodne Uprave Vojvodine iz 1918 godine, poznati advokat iz Sombora Dr. Joca Lalosević, prvak Narodne Radikalne stranke, pristalica glavnog odbora sa Acom Stanojevićem na čelu. Na sastanku je bilo 33 predstavnika opozicije iz 12 vojvođanskih mesta. Konktatiralo se i sa drugim opozicionarima, kao i sa Nemačkom strankom (Dr. Stefan Kraft) i mađarskom strankom (Dr. Imre Varadi), ali sе one nisu uključile za učešće na sastanku.
[nr]
Pripadnici levog krila Saveza zemljoradnika (Nikola Radovanov) i Dr Milojko Mrgulović, pokazivali su interesovanje za ovaj susret, ali se stranački šef Dr Dragoljub Jovanović nije saglasio sa učešćem. Nisu ni Demokrati i Radikali u Vojvodini imali saglasnost svojih centrala u Beogradu, ali su oni ipak dali svoj doprinos sastavljanju Rezolucije.
[nr]
Uvodna izlaganja dali su Lalošević, Kostić i Bošković, iznoseći probleme i usmeravajući diskusije, u kојoj su podržane Zagrebačke punktacije (predlozi i zaključci), u nacrtu Rezolucije dat specifičan Vojvođanski pogled na buduće državno preustrojstvo. Izabran je uži odbor za redakciju Rezolucije, koji se sastao 23 decembra 1932 godine, opet u stanu Dr. Moča i utvrdio konačan tekst koji su potpisali Lalošević i Kostić.
[nr]
Novosadska Rezolucija nije polazila ipak od 1918 nego od šestojanuarske diktature. Konstatovala je težak ekonomski položaj Vojvodine korumpiranost i nesposobnost državne administracije, naglašavajući da je bogata Pokrajina spala ‘’na prosjački štap’’. Zahtevana je demokratizacija državnog i društvenog života i preuređenje Kraljevine na federalnoj оsnovi. No sve ovo su Beogradske stranke osudile Rezoluciju.
[nr]
Dok su Zagrebačke punktacije osuđene u režimskoj štampi, Novosadska Rezolucija je manje-više tajena od javnosti, jer se nije želelo da sе pokaže nezadovoljstvo u Vojvodini. Centrale stranaka u Beogradu listom su ustale protiv Rezolucije. Glavni odbor Narodne Radikalne stranke osudio је somborske radikale i јоš neke. Joca Lalošević se nije pokolebao ali su njegove stranačke kolege ustuknule. Demokrate su preko Milana Grola na opšti srpski interes i potrebu jedinstva srpskog naroda, zalažući se za demokratizaciju političkog života i oživljavanje samouprave (”Davidovićevo pismo’’). Razjedinjeni zemljoradnici nisu imali razumevanja za državno-pravna pitanja van koncepta zemljoradničke zajednice.
[nr]
Vlasti su optužile Dr. Aleksandra Moča kao domaćina svih ovih skupova i osudili ga na mesec dana zatvora (ne strogog).
[nr]
Laloševićev nacrt Ustava. U Novom Sadu je obrazovan akcioni odbor za sprovođenje Rezolucije sa Laloševićem kao predsednikom koji je sačinio i probni tekst novog Ustava Kraljevine.
[nr]
U nacrtu ovog akta kaže se da se Jugoslavija deli na Pokrajine i da su to: predratna Srbija sa Južnom Srbijom, Hrvatska sa hrvatskim primorjem, Crna Gora sa Dalmacijom, Slovenija i Vojvodina sa Sremom.
[nr]
Pokrajine bi imale punu zakonodavnu i izvršnu autonomiju i kompetencijama njima prepuštenim, a to su: unutrašnji poslovi, prosveta i crkva, narodno zdravlje, socijalna politika, sudstvo i poljoprivreda.
[nr]
Ovde se mora nadovezati Vojvođanski pokret koji je izostao. Iz akcije oko Novosadske Rezolucije proizišla je formacija nazvana Vojvođansko krilo Udružene opozicije, kao izborna koalicija za petomajske izbore 1935. godine i kasnije za decembarske izbore 1938. godine. Značajnije ‘’čedo’’ Rezolucije bio je Vojvođanski pokret, koji je obuhvatio samo samostalce i HSS-ovce, kao neke manje frakcije i nojedince iz stranaka i nestranačkih organizacija – manjina (Slovaka, Rusina, Bunjevaca itd.). U tom pokretu bili su i levi zemljoradnici, socijalisti, socijaldemokrate, organizacija levičarske omladine i OMPOK i druge antifašističke skupine.
[nr]
No iz ovog izlaganja se vidl da smo mi Vojvođani bili uvek pod dominacijom beogradskih – srbijanskih stranaka, eksploatisani i služili im samo za pljačku i otimačinu što se i danas čini još u većoj meri i izrazitijoj formi. Zato se svi stanovnici Vojvodine moraju udružiti u zajedničku borbu protiv svih kvazi demokratskih, lažnih, dobronamernih stranaka. Ovo je Multinacionalna i multikonfesionalna zajednica svih onih koji žive na prostoru Vojvodine bez obzira kada i odakle je ko došao. To je suština zajedništva i neminovnost suživota bez pretenzija ka uvredama, osvetama, bez obzira šta je bilo u prošlosti. Treba zabeležiti i dobro i zlo da nam to bude nauk za buduće generacije ali da ih vaspitavamo za zajedništvo i toleranciju!
[nr]
MILIĆ BRANISLAV-ŠUMAROV
publicista i istorijski istraživač