Razgovor u Vojvođanskom Klubu, Novi sad, 7.februar 2011.
Uvodna reč: Dragomir Jankov
Pozdravljam Vas sve. Vrlo je važno da ste danas došli. Važno je da vidimo da li u Vojvodini ima Vojvođana, ili smo samo stanovnici Vojvodine. Ali i među onima kojima je stalo do Vojvodine i koji je vole, kao svoj nasleđeni ili izabrani zavičaj, koji saosećaju sa njom, njenim bolima i posrtanjima, ima dosta onih koji su pasivni, dok Vojvodina propada.
U novembru mesecu 2010. Saznali smo na osnovu zvanične državne statistike, da je Vojvodina, nakon što se 1918. priključila Srbiji i Jugoslaviji kao jedan od najrazvijenijih regiona, koja je davno i drastično pala ispod vodećih, Slovenije i Hrvatske, pa i Crne Gore i nekih drugih, doživela još jedan poraz. Vojvodina, koja nikada u prethodnih devedeset godina, po ekonomskoj razvijenosi nije bila ispod Srbije, sada je po utvrđenom bruto domaćem proizvodu ispod Srbije.
Konkretnije, BDP Vojvodine, po glavi, je ispod proseka cele Republike za oko 5 % te se po Zakonu o regionalnom razvoju od 2010 (čl.9.) Vojvodina svrstava u „Nedovoljno razvijen region“ . U odnosu na Srbiju (Centralnu), BDP Vojvodine je niži za oko 7 % , uz istovremenu činjenicu da je BDP Beogradskog regiona duplo veći od BDP Vojvodine.
Vojvodina se nalazi u istorijski prelomnom trenutku, u dramatičnoj situaciji. Ako ne reagujemo sada, naša budućnost biće ta, da i dalje tonemo u siromaštvo i letargiju.
Mi znamo i vidimo da je cela Republika ekonomski krenula nizbrdo, da se siromaštvo povećava, ali, naglašavam, unutar te i takve Republike Srbije dešavaju se ili bolje reći sprovodi se drastično pregrupisavanje na štetu Vojvodine. Radi se o relativnom ekonomskom zaostjanju Vojvodine unutar Republike Srbije, do nedopustive i ponižavajuće mere. Ovo je i neposredni povod za sazivanje ovog skupa.
Kako je do ovoga došlo ?
Dozvolite mi da Vas sa naznakom nekoliko etapa ili markantnih stanica koje obeležavaju putanju Vojvodine sa vrha ka dnu, podsetim na sledeće. Temelji savremene Vojvodine izgrađeni su na močvarnom tlu nekadašnjeg Panonskog mora, odlukom i kapitalom moćne Hagsburške monarhije i Austro-Ugarske, kao i požrtvovanim radom generacija njenih žitelja. Vojvodina ulazi 1918. U Srbiju i potonju Jugoslaviju u koju unosi najplodniju zemlju u Evropi, koja se nalazi na najvećem hidrografskom čvoru Evrope, sa sređenim hidrosistemom, sa najgušćom železničkom mrežom u Evropi, sa više stotina urbanizovanih naselja, sa moćnom lokalnom samoupravom, učvršćenom tradicijom i zemljišnim posedima gradova i varoši, kao i sa radnom kulturom svog stanovništva. Bio je to biser koji je trebalo čuvati i ceniti, ali nije bilo tako. Srpski radikali, koji su u najvećoj meri doprineli prisajedinjenju 1918. već naredne 1919. godine, u svom listu „Zastava“ objavljuju članak pod nazivom: „PLAČI VOJVODINO“, zbog loše državne uprave, pljačkaškog oporezivanja. Vojvodina je plaćala najveće poreze u zemlji. Odmah je započela agrarna reforma, razbijaju se produktivni veliki posedi u Vojvodin i oduzima zemlja i od lokalne samouprave, gradova i sela, a i od crkava i zadužbina, uz nedvoljno efikasnu kolonizaciju.
Razdoblje od 1945. U petogodišnjem periodu 1948-1952 privreda Vojvodine, jedina u Jugoslaviji opada, – stopom od minus 5,7 %. Desetine privrednih objekata, oko 70 fabrika i pogona se demontira i odnosi iz Vojvodine u razne delove Jugoslavije. Makaze cena na štetu poljoprivrede u najvećoj meri pogađaju Vojvodinu Vojvodine. Akademik Kosta Mihajlović je 1971. zapisao , da se teza o „Unutrašnjem kolonijalizmu“, misleći na položaj Vojvodine, može „veoma dokumentovano i argumentovano braniti“ . Investicije u Vojvodini su niža od proseka države, što nije normalno za region razvijen iznad proseka. Nakon ustava iz 1963. najlošijeg za Vojvodinu iz sodijalističke ere, tokom šezdesetih godina, Pokrajinske vlasti usvajaju dokument o relatinom ekonomskom zaostajanju Vojvodine i njegovom prevailaženju.
Period 1974 -1998. Vojvodina po Ustavu iz 1974. Ima najviše političke vlasti u dosadašnjoj istoriji i ostvaruje najveći ekonomski prosperitet, što je trajno urezano u kolektivnu svest i pamćenje građana Vojvodine. Ali da se ne zaboravi i sledeće. Potpisi na Ustavu iz 1974. koji je Srbija prihvatila, jedva su se osušili a rukovodstvo Srbije je već posle tri godine počelo da osporava ustavni položaj AP Vojvodine, – Plava knjiga iz 1977.
„Miloševićev“ ustav iz 1990. Ozakonio je likvidaciju autonomija Vojvodine i Kosova, srušio federalnu strukturu Jugoslavije i svesno pripremio Srbiju na rat. Podsećamo na malo poznate i namerno prećutkivane odredbe ovog ustava. Čl.73. citiramo: „Narodna skupština Srbije odlučuje o ratu i miru“. Čl.83. Predsednik Republike Srbije, citiramo: „… rukovodi oružanim snagama u miru i ratu … naređuje opštu i delimičnu mobilizaciju …“ Dolazi rat, ratovi, izolacija, sankcije i Vojvodina kao sastavni deo Srbije, kao i sama Srbija biva ekonomski unazađena za nekoliko decenija. Ratovi Srbije, za etnički čiste teritorije, kao uzrok ekonomskog pada, bili su protivni višenacionalnom biću Vojvodine ali je Vojvodina platila punu cenu.
Decenija od 2000. godine pod vladavinom „novih demokratskih vlasti“ koje su zadržale poluge centralističke vlasti prethodnog režima. Tako, Zakon o sredstvima u svojini R. Srbije donet 1995. kojom je imovina gradova i opština i AP Vojvodine postala državna, važi do danas. Birokratski aparat od 8000 povećan na 28000. Poreska pljačka u Vojvodini se nastavlja. Na primer, u 2003. od ubranog poreza na zarade i promet, Subotici se vraća 3,8 % a Kragujevcu 26 % novca, i ako je društveni proizvod po glavi u Subotici bio samo 2,1 puta veći od onog u Kragujevcu. Ove stope utvrđne su zakonom ali bez ikakvih kriterijuma. Učešće investicija u osnovna sredstva u BDP 2000 -2004 u Vojvodini je prosečno iznosilo 9 % u Srbiji 12 %. „Restruktuiranjem bankarskog sistema“ aktiva banaka u Vojvodini je za pet godina (2000–2004) povećana za svega 20 % a u Srbij za 300 % . Udeo DP (društveni proizvod) Vojvodine u R. Srbiji za pet godina (2000-2004) pao je sa 31,5 % na 29,8 % dok za narednih pet godina RZS (Republički zavod za statistiku) ne daje podatke (!!). a u tom periodu pad je bio drastičan, što se videlo tek 2010. objavljivanjem navedenog podatka da je BDP Vojvodine u 2009. godini 5 % ispod proseka R. Srbije.
Dakle, gledano u celini, za proteklih devet decenija, pad Vojvodine nije proistekao slobodnim delovanjem ekonomskih zakona, već svesno preduzetim državnim merama,diskriminacije i eksploatacije Vojvodine, koju su sprovodile grupe na vlasti, koje su se smenjivale kao i sve države na ovom tlu, ali su sve delovale u istom pravcu, ekonomskog zatiranja Vojvodine. To i danas traje, a po gornjim podacima, u drugoj polovini ove decenije ubrzanije nego u prvoj. Iz sredstava NIP-a (Nacionalni investicioni plan – iz kojeg se dele ogormna sredstva bez obavezujućih kriterijuma ) u 2010. Vojvodini je dato svega 1,8 % sredstava, što se delom popravilo intervencijom Vlade AP Vojvodine. Svakodnevno smo svedoci selektivnog i diskriminatorskog usmeravanja sredstavana dovođenju stanih kompanija i otvaranju novih radnih mesta uz državnu subvenciju i do 10.000 eura po radnom mestu, gde je Vojvodina izostavljena ili joj pripadnu mrvice. Beogradske vlasti su do krajnjih granica (14 meseci) opstuirale donošenje Statuta Vojvodine. Sada opstruišu više od godinu dana donošenje zakona o imovini i finansijama AP Vojvodine, što je inače zagarantovano Ustavom još 2006.
Šta i kako dalje ?
Sada kada su šokantne činjenice o ekonomskom padu Vojvodine obelodanjene, mi nemamo pravo da ćutimo. Ćutanje sada znači saučesništvo.
Progovoriti može biti i opasno. Setimo se kada SVM, stranka Mađarske manjine,nije glasala za budžet Srbije za 2010. zbog uskraćivanja Ustavom garantovanih sredstava za Vojvodinu, bila je od vladajuće stranke drastično kažnjena gubitnom vlasti u tri najvažnija grada, Subotici, Senti i Kanjiži.
Mi sada ne postavljamo pitanje odgovornosti zbog p r i k r i v a n j a i p r e ć u t k i v a nj a podataka i stanja u kome se Vojvodina našla, već smatramo da je sada prioritet u tome da javnost Vojvodine i Srbije o svemu bude upoznata. Zatim da se o stanju i uzrocima kao i tendencijama daljih kretanja sačini podrobna stručna analiza, a to je posao za ekonomske institute, Univerzitet …
Kao prioritetna potreba nameće se ponovno uspostavljanje statistike Vojvodine.
A kao najbitnije, smatramo da je potrebno da se na inicijativu Vlade Vojvodine, poslanika Skupštine Vojvodine, u Skupštini APV otvori rasprava o stanju u Vojvodini, te da se donese dokument o relativnom ekonomskom zaostajanju Vojvodine i merama za njegovo prevazilaženje. Zatim, o istom pokrenuti raspravu u Skupštini Srbije, kao i o merama za izlazak Vojvodine iz zone zaostajanja.
Republika Srbija ne može svoj dalji razvoj temeljiti na laži o bogatoj Vojvodini niti na nemoralnoj ekonomskoj eksploataciji gradjana Vojvodine . A mi, ne odustajemo od toga da se Vojvodina po ekonomskoj razvijenosti digne sa dna i vrati na mesto koje joj pripada, tamo gde su Hravatska i Slovenija, pa i dalje ako može.
Ali za to, ne možemo samo živeti od Vojvodine, već moramo i živeti za Vojvodinu.